4. Sistematica della vegetazione marina
La sistematica o sintassonomia (quella delle specie è idiotassonomia) della vegetazione marina è stata definita in maniera completa solo recentemente e soltanto per il Mediterraneo presso la Scuola di Catania (del Prof. Giaccone). La sua introduzione risale a Braun-Blanquet, che si occupò della vegetazione ad Angiosperme marine. Importanti contributi sono stati portati da Molinier (sulla vegetazione della Corsica) e da Pignatti (sulla vegetazione della Laguna Veneta). Pochi altri contributi fitosociologici al di fuori del Mediterraneo sono stati realizzati per il Mare del Nord (da Den Hartog) e per le Isole Canarie (da Gil Rodriguez et al., 1980).
Fonti principali:
- Giaccone G., Alongi G., Cossu a., Di Geronimo R. & Serio D. (1993) - La vegetazione marina bentonica del Mediterraneo: I. Sopralitorale e mesolitorale. Proposte di aggiornamento. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat., Catania, 26 (341): 145-172
- Giaccone G., Alongi G., Pizzuto F., Cossu A. (1994) - La vegetazione marina bentonica fotofila del Mediterraneo: II. Infralitorale e Circalitorale. Proposte di aggiornamento. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat. Catania, 27: 111-157
- Giaccone G., Alongi G., Pizzuto F., Cossu A. (1994) - La vegetazione marina bentonica sciafila del Mediterraneo: III. Infralitorale e Circalitorale. Proposte di aggiornamento. Boll. Acc. Gioenia Sci. Nat. Catania, 27: 201-227
- Giaccone G. & Di Martino V. (1997) - Inquadramento fitosociologico ed ecologia della vegetazione a caulerpe in Mediterraneo. Atti del Convegno S.O.S. Caulerpa ? Introduzione di nuove specie nel Mediterraneo e compatibilità con quelle presenti. Cagliari 25 Novembre 1996: 69-86.
- Marino G., Di Martino V., Giaccone G. 1998 (1999) - La vegetazione marina nella Penisola Maddalena (Siracusa, Sicilia S - E). Boll. Accad. Gioenia Sci. Nat., Catania 31 (354): 235-287.
Sistematica della vegetazione marina del Mediterraneo
Sopralitorale e Mesolitorale
Vegetazione su fondi rocciosi e/o duri.
Classe: ENTOPHYSALIDETEA Giaccone 1993.
Car. class. Brachytrichia quojii
- Ordine: Entophysalidetalia deustae Ercegovic 1932.
Car. ord. Microcoleus lyngbyaceus- All. Entophysalidion deustae Ercegovic 1932.
Car. all. Microcoleus lyngbyaceus- 1 Ass. Entophysalidetum deustae Berner 1931.
Car. ass. Entophysalis deusta, Mastigocoleum testarum, Calothrix crustacea, Verrucaria symbalana, V. maura
- 1 Ass. Entophysalidetum deustae Berner 1931.
- All. Entophysalidion deustae Ercegovic 1932.
- Ordine: Bangietalia atropurpureae Giaccone 1993.
Car. ord. Hapalosporangidion macrocarpum- All. Bangion atropurpureae Giaccone 1993.
Car. all. Hapalosporangidion macrocarpum- 2 Ass. Bangietum atropurpureae Giaccone 1993.
Car. ass. Bangia atropurpurea, Ulothrix flacca - 3 Ass. Porphyretum leucostictae Boudouresque 1971
Car. ass. Porphyra leucosticta, Scytosiphon simplicissimus, Polysiphonia sertularioides - 4 Ass. Nemalio-Rissoelletum verruculosae Boudouresque 1971
Car. ass. Rissoella verruculosa, Nemalion helminthoides, Audouinella nemalionis - 5 Ass. Polysiphonio-Lithophylletum papillosi Marino, Di Martino e Giaccone 1999
Car. ass.: Lithophyllum papillosum, Polysiphonia opaca, Polysiphonia sertularioides
- 2 Ass. Bangietum atropurpureae Giaccone 1993.
- All. Bangion atropurpureae Giaccone 1993.
- Ordine: Ralfsietalia verrucosae Giaccone 1993.
Car. ord. Ralfsia verrucosa, Nemoderma tingitanum, Gastroclonium clavatum, Corallina elongata- All. Ralfsion verrucosae Giaccone 1993.
Car. all. Ralfsia verrucosa, Nemoderma tingitanum, Gastroclonium clavatum, Corallina elongata- 6 Ass. Lithophylletum byssoidis Giaccone 1993.
Car. ass. Lithophyllum byssoides, Chaetomorpha mediterranea, Laurencia papillosa, Pterocladiella melanoidea, Lophosiphonia cristata, Taenioma nanum- Subass. Lithophylletosum trochanteris Marino, Di Martino, Giaccone 1999
Sp. diff.: Lithophyllum trochanter
- Subass. Lithophylletosum trochanteris Marino, Di Martino, Giaccone 1999
- 7 Ass. Ceramio-Corallinetum elongatae Pignatti 1962
Car. ass. Ceramium ciliatum, Ceramium rubrum v. barbatum, Gelidium pusillum, Antithamnion cruciatum, eramium diaphanum v. diaphanum (con ris.) - 8 Ass. Fucetum virsoidis Pignatti 1962
Car. ass. Fucus virsoides, Enteromorpha flexuosa, Schizothrix calcicola, Gelidium pusillum, Gelidium spathulatum - 9 Ass. Phymatolithetum lenormandii Giaccone 1993.
Car. ass. Phymatolithon lenormandii,Cruoriella armorica, Hildenbrandia rubra, Gymnothamnion elegans - 10 Ass. Enteromorphetum compressae (Berner 1931) Giaccone 1993
Car. ass. Enteromorpha compressa, Callithamnion granulatum, Cladophora pellucida, Blidingia minima
- 6 Ass. Lithophylletum byssoidis Giaccone 1993.
- All. Ralfsion verrucosae Giaccone 1993.
Infralitorale e Circalitorale.
Vegetazione fotofila e/o di strato elevato su fondi rocciosi e/o duri.
Classe: Cystoseiretea Giaccone 1965
Car. Class.: Jania rubens, Lithophyllum incrustans, Padina pavonica, Dasycladus vermicularis, Dictyota fasciola v. repens, Laurencia obtusa, Acetabularia acetabulum, Pseudolithoderma adriaticum, Erythrocystis montagnei, Amphiroa rigida, Liagora viscida
- Ordine: Cystoseiretalia Molinier 1958 emend. Giaccone 1994
Car. Ord.:Jania rubens, Lithophyllum incrustans, Padina pavonica, Dasycladus vermicularis, Dictyota fasciola v. repens, Laurencia obtusa, Acetabularia acetabulum, Pseudolithoderma adriaticum, Erythrocystis montagnei, Amphiroa rigida, Liagora viscida- All. Cystoseirion crinitae Molinier 1958
Car. All.: Jania rubens, Lithophyllum incrustans, Padina pavonica, Dasycladus vermicularis, Dictyota fasciola v. repens, Laurencia obtusa, Acetabularia acetabulum, Pseudolithoderma adriaticum, Erythrocystis montagnei, Amphiroa rigida, Liagora viscida- 1 Ass. Cystoseiretum strictae Molinier 1958
Car. Ass.: Cystoseira amentacea v. stricta, Feldmannia paradoxa- Subass. Cystoseiretosum tamariscifoliae Giaccone 1972
Sp. diff.: Cystoseira tamariscifolia, Mesophyllum lichenoides, Saccorhiza polyschides, Phyllariopsis brevipes, Asparagopsis armata, Schyzimenia dubyii, Desmarestia ligulata, Halurus equisetifolius
- Subass. Cystoseiretosum tamariscifoliae Giaccone 1972
- 2 Ass. Dasycladetum vermicularis Mayhoub 1976
Car. Ass.: Dasycladus vermicularis, Polysiphonia ferulacea - 3 Ass. Sargassetum vulgaris Mayhoub 1976
Car. Ass.: Sargassum vulgaris, S. trichocarpum - 4 Ass. Cystoseiretum crinitae Molinier 1958
Car. Ass.: Cystoseira crinita, Sphacelaria cirrosa, Stypocaulon scoparium, Cladostephus spongiosus f. verticillatus, Anadyomene stellata- Subass. Alsidietosum helmintochortonis Molinier 1958
Sp. diff.: Alsidium helmintochorton - Subass. Cystoseiretosum compressae Molinier 1958
Sp. diff.: Cystoseira compressa - Subass. Stypocauletosum scoparii Boudouresque 1971
Sp. diff.: Stypocaulon scoparium - Subass. Halopitetosum incurva Boudouresque 1971
Sp. diff.: Halopitys incurva, Dipterosiphonia rigens - Subass. Gelidietosum spinosi hystricis Marino, Di Martino e Giaccone 1999
Sp. diff.: Gelidium spinosum v. hystrix
- Subass. Alsidietosum helmintochortonis Molinier 1958
- 5 Ass. Cystoseiretum barbatae Pignatti 1962
Car. Ass.: Cystoseira barbata, Halymenia floresia, Gracilaria bursa-pastoris, Hypnea musciformis, Nemastoma dichotoma, Ceramium diaphanum v. diaphanum, C. diaphanum v. strictum, C. diaphanum v. lophophorum, Bonnemaisonia asparagoides - 6 Ass. Trichosoletum myurae Mayhoub 1976
Car. Ass: Liagora farinosa, Trichosolen myura, Hydroclathrus clathratus - 7 Ass. Herposiphonio-Corallinetum elongatae Ballesteros 1988
Car. Ass.: Herposiphonia secunda f. tenella, Corallina elongata - 8 Ass. Cystoseiretum sauvageauanae Giaccone 1994
Car. Ass.: Cystoseira sauvageauana, C. schiffneri f. tenuiramosa, Stilophora rhizodes - 9 Ass. Chaetomorpho-Valonietum aegagropilae Giaccone 1974
Car. Ass.: Valonia aegagropila, Chaetomorpha linum - 10 Ass. Gracilariopsetum longissimae Giaccone 1974
Car. Ass.: Gracilariopsis longissima - 11 Ass. Cladophoro-Rytiphloeetum tinctoriae Giaccone 1994
Car. Ass.: Cladophora echinus, Rytiphloea tinctoria - 12 Ass. Myrionemo-Giraudietum sphacelarioidis Van der Ben 1971
(nel Posidonietum oceanicae Molinier 1958)
Car. ass.: Myrionema orbiculare, Giraudia sphacelarioides, Cladosiphon cylindricus, C. irregularis, Miriactula gracilis, Chondria mairei, Spermothamnion flabellatum. - 13 Ass Microdictyetum tenuii Giaccone & Di Martino 1995
(nel Caulerpetum racemosae Giaccone & Di Martino 1995)
Car. ass.: Microdictyon tenuius, Champia parvula, Halodictyon mirabile, Lejolisia mediterranea - 14 Ass Laurencietum microcladiae Giaccone & Di Martino1995
(nel Caulerpetum taxifoliae mexicanae Giaccone & Di Martino 1995)
Car. ass.: Laurencia microcladia, Aglaothamnion byssoides, Crouania attenuata. - 15 Ass Acrothamnietum preissii Di Martino & Giaccone1997
(nel Caulerpetum taxifoliae taxifoliae Di Martino & Giaccone 1997 e nel Caulerpetum proliferae Giaccone & Di Martino 1997)
Car. ass.: Acrothamnion preissii, Womersleyella setacea.
- 1 Ass. Cystoseiretum strictae Molinier 1958
- All. Sargassion hornschuchii Giaccone 1973
Car. All.: Sargassum hornschuchii, Codium bursa, Spatoglossum solieri, Zanardinia prototypus, Zonaria tournefortii- 16 Ass. Cystoseiretum spinosae Giaccone 1973
Car. Ass.: Cystoseira spinosa, C. schiffneri v. latiramosa, Valonia macrophysa, Halopteris filicina, Dictyota dichotoma v. intricata - 17 Ass. Cystoseiretum zosteroidis Giaccone 1973
Car. Ass.: Cystoseira zosteroides, Arthrocladia villosa, Sporochnus pedunculatus, Polysiphonia foeniculacea- Subass. Laminarietosum rodriguezii Giaccone 1973
Sp. diff.: Laminaria rodriguezii
- Subass. Laminarietosum rodriguezii Giaccone 1973
- 18 Ass. Cystoseiretum usneoidis Giaccone 1972
Car. Ass.: Cystoseira usneoides, Laminaria ochroleuca, Phyllariopsis purpurascens, Ulva olivascens, Callophyllis laciniata, Phyllophora heredia- Subass. Laminarietosum ochroleucae Giaccone 1994.
Sp. diff.: Laminaria ochroleuca, Lithothamnion philippi
- Subass. Laminarietosum ochroleucae Giaccone 1994.
- 19 Ass. Cystoseiretum dubiae Furnari, Cormaci, Scammacca & Battiato 1977
Car. Ass.: Cystoseira dubia Nitophyllum tristromaticum Kallymenia patens - Aggruppamenmto a Cystoseira corniculata Giaccone 1968
Car.: Cystoseira corniculata
- 16 Ass. Cystoseiretum spinosae Giaccone 1973
- All. Cystoseirion crinitae Molinier 1958
- Ordine: Ulvetalia Molinier 1958
Car. Ord.: Ulva laetevirens, Spermothamnion irregulare, Gymnogongrus griffithsiae- All. Ulvion laetevirentis Berner 1931
Car. All.: Ulva laetevirens, Spermothamnion irregulare, Gymnogongrus griffithsiae- 20 Ass. Ulvetum laetevirentis Berner 1931
Car. Ass.: Enteromorpha linza, Pterosiphonia parasitica, Ulva laetevirens - 21 Ass. Pterocladiello-Ulvetum laetevirentis Molinier 1958
Car. Ass.: Pterocladiella capillacea, Colpomenia sinuosa, Chondracanthus acicularis, Nitophyllum punctatum, Ulva laetevirens - 22 Ass. Dictyopteretum polypodiodis Berner 1931
Car. Ass.: Dictyopteris polypodioides - 23 Ass. Ceramietum rubri Berner 1931
Car. Ass.: Ceramium rubrum - 24 Ass. Corallinetum officinalis Berner 1931
Car. Ass.: Corallina officinalis
- 20 Ass. Ulvetum laetevirentis Berner 1931
- All. Ulvion laetevirentis Berner 1931
Vegetazione di ambienti alterati su fondi rocciosi e/o duri.
Vegetazione ad Angiosperme marine su sabbie o fango nel Mesolitorale e nell'Infralitorale.
Classe: Zosteretea Pignatti 1953Car. Class.: Zostera noltii
- Ordine: Zosteretalia Bèguinot 1941
Car. Ord.: Zostera noltii- All. Zosterion Braun-Blanquet & Tüxen 1943
Car. All.: Zostera noltii- 25 Ass.: Posidonietum oceanicae Molinier 1958
Car. Ass.: Posidonia oceanica - 26 Ass. Cymodoceetum nodosae Giaccone e Pignatti 1967
Car. Ass.: Cymodocea nodosa - 27 Ass. Zosteretum marinae Pignatti 1962
Car. Ass.: Zostera marina - 28 Ass. Zosteretum noltii Pignatti 1953
Car. Ass.: Zostera noltii - Aggruppamento ad Halophila stipulacea Giaccone 1968
Car.: Halophila stipulacea
- 25 Ass.: Posidonietum oceanicae Molinier 1958
- All. Zosterion Braun-Blanquet & Tüxen 1943
Vegetazione a rizofite algali su sabbie e fango nell'Infralitorale e nel Circalitorale.
Classe Caulerpetea Giaccone & Di Martino 1997Tipo nomenclaturale Caulerpetalia Giaccone & Di Martino 1997
Car. class.: Caulerpa prolifera e Caulerpa racemosa
- Ordine Caulerpetalia Giaccone & Di Martino 1997
Tipo nomenclaturale Caulerpion Giaccone & Di Martino 1997
Car. ordine: Caulerpa prolifera e Caulerpa racemosa- All. Caulerpion Giaccone & Di Martino 1997
Tipo nomenclaturale: Caulerpetum racemosae Giaccone & Di Martino 1995
Car. all.:Caulerpa prolifera, Caulerpa racemosa- 1 Ass. Caulerpetum racemosae Giaccone & Di Martino 1995
Car. Ass.: Caulerpa racemosa - 2 Ass. Caulerpetum taxifoliae mexicanae Giaccone & Di Martino 1995
Car. Ass.: Caulerpa taxifolia ecad mexicana - 3 Ass. Caulerpetum scalpelliformis Mayoub 1976 emend Giaccone & Di Martino 1995
Car. Ass.: Caulerpa scalpelliformis, Schizotrix arenaria - 4 Ass. Caulerpetum taxifoliae taxifoliae Di Martino & Giaccone 1997
Car. Ass.: Caulerpa taxifolia ecad taxifolia - 5 Ass. Caulerpetum proliferae Di Martino & Giaccone 1997
Car. Ass.: Caulerpa prolifera
- 1 Ass. Caulerpetum racemosae Giaccone & Di Martino 1995
- All. Caulerpion Giaccone & Di Martino 1997
Infralitorale e Circalitorale.
Vegetazione sciafila e/o di sottostrato su fondi rocciosi e/o duri.
Classe: Lithophylletea Giaccone 1965 emend. Giaccone 1994Car. Classe: Lithophyllum stictaeforme, Peyssonnelia rubra, Peyssonnelia inamoena, Rhodymenia ardissonei
- Ordine: Rhodymenietalia Boudouresque 1971 emend. Giaccone 1994
Car. Ord.: Botryocladia botryoides, Cutleria chilosa, Eupogodon planus, Mesophyllum lichenoides, Nereia filiformis, Phyllophora crispa, Rhodymenia ardissonei, Valonia macrophysa- All.: Schotterion nicaeensis Boudouresque & Cinelli 1971 emend. Giaccone 1994
Car.All.: Lomentaria clavellosa, Cruoria cruoriaeformis, Griffithsia flosculosa, Lomentaria articulata- 1 Ass.: Schotteretum nicaeensis Berner 1931
Car. Ass.: Gymnogongrus crenulatus, Schottera nicaeensis - 2 Ass.: Rhodymenietum ardissonei Pignatti 1962
Car. Ass.: Chondracanthus acicularis, Rhodophyllis divaricata, Rhodymenia ardissonei - 3 Ass.: Pterothamnio-Compsothamnietum thuyoidis Boudouresque, Belsher & Marcot-Coqueugniot 1977
Car. Ass.: Compsothamnion thuyoides, Pterothamnion crispum.
- 1 Ass.: Schotteretum nicaeensis Berner 1931
- All.: Peyssonnelion squamariae Augier & Boudouresque 1975 emend. Giaccone 1994
Car. All.: Botryocladia botryoides, Cutleria chilosa, Eupogodon planus, Mesophyllum lichenoides, Nereia filiformis, Phyllophora crispa, Valonia macrophysa- 4 Ass.: Flabellio-Peyssonnelietum squamariae Molinier 1958
Car. Ass.: Flabellia petiolata, Peyssonnelia squamaria, Osmundaria volubilis- Subass.: Osmundarietosum volubilis Serio & Pizzuto 1992
Sp. diff.: Osmundaria volubilis
- Subass.: Osmundarietosum volubilis Serio & Pizzuto 1992
- 5 Ass.: Halymenietum floresiae Giaccone & Pignatti 1967
Car. Ass.: Alsidium corallinum, Boergeseniella fruticulosa, Chrysimenia ventricosa, Cladophora prolifera, Halarachnion ligulatum, Halymenia floresia, Scinaia furcellata, Sphaerococcus coronopifolius, Thuretella schousboei - 6 Ass.: Rhodymenio-Codietum vermilarae Ballesteros 1989
Car. Ass.: Aglaothamnion tripinnatum, Codium vermilara, Rhodymenia ardissonei, Spermothamnion flabellatum
- 4 Ass.: Flabellio-Peyssonnelietum squamariae Molinier 1958
- All.: Schotterion nicaeensis Boudouresque & Cinelli 1971 emend. Giaccone 1994
- Ordine: Lithophylletalia Giaccone 1965
Car. Ord.: Halimeda tuna, Peyssonnelia polymorpha, Peyssonnelia rosa-marina, Polysiphonia sanguinea, Rhodymenia pseudopalmata- All.: Lithophyllion stictaeformis Giaccone 1965
Car. All.: Halimeda tuna, Peyssonnelia polymorpha, Peyssonnelia rosa-marina, Polysiphonia sanguinea, Rhodymenia pseudopalmata- 7 Ass.: Lithophyllo-Halimedetum tunae Giaccone 1965
Car. Ass.: Halimeda tuna, Lithophyllum stictaeforme - 8 Ass.: Rodriguezelletum strafforellii Augier & Boudouresque 1975
Car. Ass.: Blastophysa rhizopus, Ceramium bertholdii, Polysiphonia subulifera, Rodriguezella pinnata, Rodriguezella strafforellii Spermothamnion johannis, Sphacelaria plumula - 9 Ass.: Phymatholitho-Lithothamnietum corallioidis Giaccone 1965
Car. Ass.: Lithothamnion corallioides, Phymatholithon calcareum
- 7 Ass.: Lithophyllo-Halimedetum tunae Giaccone 1965
- All.: Lithophyllion stictaeformis Giaccone 1965
Nota:
Esiste nel Mediterraneo e nei mari italiani ancora un gruppo poco numeroso di aggruppamenti vegetali che necessitano ulteriori rilevamenti per essere compiutamente caratterizzati al fine di una loro valida descrizione. Non sono qui segnalate alcune associazioni vegetali (studiate dai botanici terrestri) di ambienti salmastri perché non contengono Angiosperme ed alghe marine tra le specie caratteristiche.